Trong quan niệm của người Việt xưa, chó là con vật trung thành và mang lại nhiều may mắn. Bên cạnh việc nuôi một vài chú chó trong nhà, người Việt thường chôn chó đá trước cổng như một linh vật với ý nghĩa cầu phúc, trừ tà hoặc đặt chó đá trên bệ thờ và coi như một bậc thần linh.
Truyền thuyết cổ xưa
Trong dân gian xưa vẫn còn lưu truyền câu chuyện cổ tích Việt Nam nói về chó đá. Chuyện kể rằng: Ngày xưa, có người học trò vào nhà thầy giáo, khi qua cửa thì con chó đá nhỏm dậy tỏ vẻ mừng rỡ. Lấy làm lạ, người học trò hỏi: “Anh em học trò qua đây cũng đông, sao mày chỉ mừng một mình tao?”. Con chó đáp: “Khoa thi này chỉ có mình thầy đậu thôi. Số trời đã định, tôi phải kính trọng mừng thầy”.
Người học trò nghe nói vậy liền kể cho cha mẹ nghe. Từ đó, người cha lên mặt hống hách. Ông ta dắt trâu ra đồng, cho trâu dẫm cả vào lúa non của người khác. Người dân góp ý, ông ta dọa dẫm: “Khoa này con ông đỗ, rồi chúng mày sẽ biết tay ông”. Dân làng nghe ông nói vậy, cũng có lòng sợ, không dám lôi thôi.
Chó đá ở làng Địch Vĩ (Phương Đình, Đan Phượng) được đặt trên bệ thờ lớn ở cạnh đình. Ảnh: Hoàng Phương.
Nhưng những ngày sau, người học trò đi qua, không thấy chó đá nhỏm dậy vẫy đuôi mừng. Người học trò hỏi: “Mọi buổi tao qua đây, mày vẫn đứng dậy mừng, hôm nay sao mày không đứng dậy nữa?”. Con chó đá nói: “Tại cha thầy lên mặt hách dịch với dân làng nên Thiên Tào đã gạch tên thầy đi, khoa này thầy không đỗ được nên tôi không phải mừng thầy nữa”. Người học trò đem chuyện kể lại với cha, người cha lấy làm hối hận, rồi từ đó không những không lên mặt hống hách mà còn xin lỗi những người mà mình đã xúc phạm.
Khoa ấy, người học trò dù đã lọt qua mấy kỳ nhưng không đỗ thật. Tuy vậy, người học trò cũng không lấy làm nản, càng chăm chỉ học hành. Người cha cũng không lấy làm oán hận, càng tu thân tích đức để chuộc lỗi.
Ba năm sau, người học trò đi qua chỗ con chó đá, lại thấy nó đứng dậy mừng rỡ như trước. Con chó đá bảo: “Nhà thầy tu nhân tích đức đã ba năm nay, đủ chuộc lại những lỗi lầm trước rồi nên sổ Thiên Tào lại định cho thầy khoa này thi đỗ”. Người học trò mừng thầm nhưng không nói cho cha mẹ nghe nữa, chỉ biết ra sức cố học. Khoa ấy quả nhiên thi đỗ cao.
Chó đá canh đình Phù Trung, xã Thượng Mỗ (Đan Phượng, Hà Nội) được người dân coi là thần cẩu. Ảnh: Hoàng Phương.
Qua câu chuyện cổ tích này có thể nói, tục “nuôi” chó đá đã có từ rất lâu và sâu đậm trong văn hóa người Việt.
Tục “nuôi”, thờ chó đá vẫn tồn tại ở nhiều nơi
Phủ thờ quận công Nguyễn Ngọc Trì ở làng Hát Môn, xã Hát Môn (Phúc Thọ, Hà Nội) có 4 con chó đá, 2 con nghê đá, toàn bộ bằng đá xanh nguyên phiến. 4 con chó đá đặt trước và sau phủ gọi là thạch cẩu, hai chân trước đứng, chân sau như sắp nhổm lên sủa. Trước tượng chó đá có bát hương để thờ.
Dân làng Địch Vĩ, xã Phương Đình, Đan Phượng, Hà Nội thờ chó đá như một vị thần và gọi là quan lớn Hoàng Thạch. Con chó đá cao 1,4 m, đầu hướng về phía núi Ba Vì, dưới chân còn có một đàn chó nhỏ. Quan lớn Hoàng Thạch ngự ở giữa làng, bên cạnh đình và chùa Địch Vĩ. Trước đây, người dân thờ chó đá ở mô đất thấp. Sau này, họ xây bệ thờ và rước ngài lên, không xây cổng, tường bao quanh để ngày lễ, đầu tháng, ai cũng có thể thắp hương cầu bình yên, may mắn.
Cặp chó đá ở ngay lối vào Thôn Thượng (xã Viên Nội, huyện Ứng Hòa, TP. Hà Nội). Ảnh: internet
Cặp chó đá ở đầu thôn Thượng xã Viên Nội (huyện Ứng Hòa, TP. Hà Nội) được tạc bằng đá xanh nguyên khối, mỗi con cao khoảng 90cm, nặng khoảng 300kg. Theo nhiều người có kiến thức và am hiểu trong làng thì cặp chó này được tạc với lối kiến trúc, điêu khắc thời Lê. Trước đây cặp chó đá được đặt trước lối vào đình làng ở ngoài đê, sau khi đình chuyển vào trong làng thì cặp chó đá cũng được đem theo. Tuy nhiên, phải trải qua một biến cố thì đôi chó đá mới được đem ra đặt ở đầu làng như hiện nay.
Hiện nay, một số dân tộc Nùng, Tày, Dao… sinh sống tại một số huyện Lạng Sơn vẫn còn lưu giữ tục thờ chó đá độc đáo này. Trong đó, xã Yên Khoái, huyện Lộc Bình là nơi có nhiều hộ dân lưu giữ tập tục này nhiều hơn cả, hầu như nhà nào cũng có một chú chó đá canh cổng. Chó đá được tạc to như chó thật. Hai chân trước đứng hiên ngang, hai chân làm trụ theo thế đứng bệ vệ. Tuy nhiên, dáng chó đá được ưa thích nhất chính là thế phục mồi, mồm và mắt chúng phải nhìn nhằm vào một điểm, sẵn sàng tư thế tấn công, trông coi nhà cửa.
Chó đá là linh vật trừ tà trong nhà của một số dân tộc Nùng, Tày, Dao… sinh sống tại xã Yên Khoái, huyện Lộc Bình, Lạng Sơn. Ảnh: internet
Có thể thấy rằng, tín ngưỡng thờ chó đá đã có từ rất lâu và cho đến nay vẫn còn được gìn giữ trong văn hóa của người Việt. Rất khó để chứng minh sự màu nhiệm của tín ngưỡng này, nhưng chắc chắn rằng khi có niềm tin, con người sẽ thoải mái, an tâm và cảm thấy cuộc sống tốt đẹp hơn. Và đây cũng chính là giá trị đích thực của tín ngưỡng thờ chó đá trong tâm thức người Việt.
Nguồn: http://thegioidisan.vn/vi/tuc-tho-cho-da-cua-nguoi-viet-tu-xa-xua.html
